Steeds vaker wordt water omschreven als “de nieuwe olie”: een schaars goed dat conflicten kan aanwakkeren en de geopolitieke verhoudingen beïnvloedt. Zijn de post-apocalyptische, kurkdroge beelden van de film Mad Max: Fury Road, waarin water wordt ingezet als machtsmiddel en handelswaar, echt zo vergezocht? En hoe zit het met de toekomst van water in Nederland, een land dat al eeuwenlang leeft met, tegen én dankzij water?
Water is van essentieel belang voor al het leven op aarde en verbindt ons wereldwijd op allerlei manieren. Slechts 3% van al het water op aarde is zoet en bruikbaar. Met een blijvend groeiende wereldbevolking komt deze bron steeds meer onder druk te staan.
Klimaatverandering verergert dit: drogere zomers, kortere regenseizoenen en extreme weersomstandigheden verstoren de beschikbaarheid van water, met grote gevolgen voor waterafhankelijke sectoren zoals landbouw. Tegelijkertijd groeit ons waterverbruik: voor landbouw, industrie, huishoudens én ons digitale leven. Zo vergt het koelen van energie-intensieve datacenters steeds meer water, mede door de opkomst van AI. Ongeveer 95% van ons watergebruik is bovendien ‘virtueel’: het zit verborgen in producten zoals voedsel, kleding en elektronica. Dit water wordt vaak uit andere delen van de wereld onttrokken, in regio’s waar bronnen vaak al onder druk staan. De lasten, denk aan droogte, uitputting en vervuiling, worden daar gedragen terwijl de baten elders terechtkomen.
In een wereld van toenemende consumptie, afnemende waterbeschikbaarheid en steeds complexere productieketens, groeien de zorgen: wat als water zo schaars wordt dat productie stilvalt? Wat als mensen in door droogte getroffen gebieden noodgedwongen moeten emigreren omdat er simpelweg geen water meer is?
En de toekomst van water in Nederland?
In ons kleine land is water onlosmakelijk verbonden met het landschap, de cultuur en de geschiedenis. We beschikken over veel kennis en ervaring op het gebied van waterbeheer en lijken altijd verzekerd van voldoende, schoon en betaalbaar drinkwater. Toch waarschuwen experts dat dit niet vanzelfsprekend zal blijven. Droge, hete zomers, in combinatie met stijgend watergebruik, zorgen voor een steeds groter risico op watertekorten. Tegelijkertijd nemen extreme weersomstandigheden toe: hevige regenbuien in korte tijd veroorzaken steeds vaker wateroverlast, vooral in laaggelegen gebieden. Ondanks dat 59% van Nederland risico loopt op overstromingen, wordt er mede door de woningnood volop gebouwd in kwetsbare regio’s, waar bodemdaling het overstromingsrisico vaak verder vergroot. Nederland kent van oudsher een stugge, technische denk- en werkwijze als het gaat om waterbeheer. Maar de groeiende uitdagingen maken duidelijk dat dit niet langer houdbaar is. We moeten breder nadenken over onze relatie met water en ruimte maken voor nieuwe, meer samenhangende benaderingen waarin sociale en ecologische waarden ook een plek krijgen.
Naast de aanwezigheid van water, staat ook de kwaliteit van water onder druk. Uit onderzoek blijkt hoe vervuild ons drink-, oppervlakte- en zeewater is, en wat de mogelijke gevolgen zijn voor mens en natuur. Oude rioleringssystemen zijn ontworpen om biologisch afbreekbare stoffen te verwerken, maar niet moderne chemische stoffen zoals PFAS, microplastics of medicijnresten. Wetgeving probeert deze stoffen te weren uit onze riolen maar de opkomst van nieuwe, onzichtbare stoffen gaat sneller dan wetenschap en zuiveringstechnologie kunnen bijbenen. De Europese Kaderrichtlijn Water (KWR) werd in 2000 ingevoerd om de Europese waterkwaliteit te verbeteren, maar Nederland heeft al tweemaal de deadline hiervan gemist. Een derde uitstel mag niet, en met het huidige beleid lijkt de deadline van 2027 opnieuw niet haalbaar, waarschuwen experts. Dat kan leiden tot boetes, maar ook tot noodgedwongen stillegging van activiteiten zoals landbouw. En omdat schadelijke effecten zich pas jaren later manifesteren en op grote schaal kunnen verspreiden via watersystemen, blijft de vraag: wie draagt de lasten van de gevolgen? Wij, toekomstige generaties of mensen elders ter wereld?
Water als bron van conflict of samenwerking
In het verleden braken vaak oorlogen uit over olie of gas. In de toekomst kan water een vergelijkbare rol spelen, zeggen experts. Zo leidde de oliewinning in de Niger Delta door multinationals als Shell tot zware vervuiling van water en land, met sociale onrust, gewelddadige opstanden, gijzelingen en een zwarte markt voor olie als gevolg.
Omdat waterschaarste toeneemt en veel waterbronnen zoals rivieren landsgrenzen overschrijden, kan gedeeld beheer complex en politiek gevoelig worden. In delen van de Verenigde Staten worden inmiddels waterrechten opgekocht door private investeerders, wat zorgen oproept over speculatie en toegang tot water voor lokale gemeenschappen. Ook in Europa woedt al langere tijd discussie over de privatisering van drinkwater. In het Verenigd Koninkrijk is de watermarkt sinds 1989 volledig geprivatiseerd, met forse prijsstijgingen, uitblijvende investeringen in infrastructuur door aandeelhouders en dalende waterkwaliteit tot gevolg. Inmiddels dreigt dit jaar het Britse drinkwaterbedrijf Thames Water bijna failliet te gaan.
Ook in Zuid-Europese landen zoals Griekenland en Portugal leidde de noodgedwongen verkoop van waterbedrijven tijdens de financiële crisis tot veel maatschappelijke weerstand. In Nederland is water wettelijk een publiek goed, maar ook hier klinkt de roep om waakzaamheid. Drinkwaterbedrijven waarschuwen voor oplopende tekorten en waterprijzen door droogte, vervuiling en stijgende zuiveringskosten. Om de nodige, kostbare investeringen te kunnen blijven doen voor onze watervoorzieningen, werken drinkwaterbedrijven steeds zakelijker en met dochterondernemingen. Dat kan de publieke grip en transparantie verkleinen, waardoor risico’s zoals in het Verenigd Koninkrijk commerciële belangen boven de publieke taak kwamen te staan. Zo dreigt ook in Nederland de betaalbaarheid en betrouwbaarheid van drinkwater onder druk te staan.
Hoe de toekomst van water eruitziet, blijft onzeker. We kunnen dystopische beelden schetsen van droogte, conflicten en migratie, maar ook hoopvolle scenario’s waarin water aanzet tot samenwerking en solidariteit. Zulke toekomstverhalen maken zichtbaar wat er op het spel staat en helpen ons bewuste, toekomstgerichte keuzes te maken. De manier waarop we nu omgaan met water, als burger, beleidsmaker of bedrijf, bepaalt niet alleen hoe leefbaar de wereld straks is, maar ook voor wie en voor hoelang dat nog zo is.