Scenario’s in crisistijd
Na een grote economische of maatschappelijke crisis wordt het belang van onzekerheid, vooruit kijken en verkennen breed gevoeld. Zo bezien is de huidige economische, maatschappelijke en sociale coronacrisis (2020-2021) de nieuwe financiële crisis (2008). Strategisch nadenken over de lange termijn zou altijd als nuttig en noodzakelijk moeten worden gezien. Maar een crisis geeft urgentie: hoe ga je als gemeente om met een fundamentele schok van het systeem?
Veel gemeenten willen daarom nu aan de slag met scenario’s. Scenario’s zijn bij uitstek een geschikt instrument om te komen tot inzicht in lange termijn ontwikkelingen en keuzes. Scenario’s verkennen de mogelijke toekomst. Zo gaan scenario’s voorbij aan voorspellingen, en helpen ze de gebruiker om zich voor te bereiden op verschillende uitersten.
Integrale scenario’s missen
Hoe doe je dat precies als gemeente? Allereerst door scherp te definiëren wat precies wordt bedoeld met ‘scenario’s’. In gemeenteland komen we een aantal varianten tegen:
- Risicoscenario’s (hoofdzakelijk financieel): scenario’s die gebruikt worden in finance en control om risico’s beheersbaar te maken.
- Beleidsscenario’s (normatief): scenario’s die verschillende beleidsvarianten (gemeentelijke keuzes) naast elkaar zetten, zodat beslissers geïnformeerde keuzes kunnen maken.
- Omgevingsscenario’s (exploratief): scenario’s die de impact van maatschappelijke trends verkennen en vertalen naar de gemeente.
In onze samenwerkingen met gemeenten zien wij dat deze verschillende typen scenario’s vaak los van elkaar worden ingezet en dat weinig gemeenten toewerken naar integrale scenario’s die maatschappelijke ontwikkelingen, beleidsopvattingen en financiële consequenties uitwerken.
Hoe maak en gebruik je scenario’s al gemeente?
Bestaande scenario’s vertalen
Online kun je scenario’s vinden van tal van organisaties – van planbureaus tot banken, van kennisinstellingen en van andere (lokale) overheden. Dat kan een goed vertrekpunt zijn: relevante scenario’s vertaal je dan naar de eigen gemeente en gebruik je om handelingsperspectief en opties voor beleid in kaart te brengen. Scenario’s gebruik je op twee manieren:
- Vanuit huidig beleid naar de scenario’s: hoe pakt het huidige beleid uit in de verschillende scenario’s? Waar ontstaan knelpunten of risico’s en waar is aanvullend beleid nodig?
- Vanuit de scenario’s naar beleidsopties: per scenario ontwerp je beleid dat goed aansluit bij het toekomstbeeld. Vervolgens redeneer je terug: wat is de gemene deler (‘toekomst proof’) in verschillende scenario’s? Hoe kun je nu al anticiperen op de scenario’s, en wat zijn beleidsopties die pas naar verloop van tijd relevant worden?
Eigen scenario’s ontwikkelen
Het zelf maken van scenario’s levert meer op dan alleen het gebruiken van scenario’s. Bij het maken van scenario’s verken je belangrijke trends en ontwikkelingen en vertaal je die ontwikkelingen naar relevante scenario’s. Tijdens dat maakproces ontwikkel je gedeelde perspectieven op de toekomst, en word je gedwongen om door te vragen. Wat is precies de impact van een trend binnen de gemeente? Waar kunnen we met enige zekerheid prognoses doen, en waar zit de onzekerheid?
Tips en voorbeelden voor gemeenten die zelf aan de slag willen
Scenario’s ontwikkelen en gebruiken is een vaardigheid die iedereen kan ontwikkelen. Maar een eerste keer kan het zoeken zijn. Wanneer zijn de scenario’s ‘goed’? Wat is precies de waarde van scenario’s ten opzichte van werken met prognoses?
Daarom is het verstandig om niet direct een grootschalig traject te starten, maar om eerst een dagdeel of dag de tijd te nemen om te oefenen. Het is beter kleinschalig te beginnen en alle stappen van de methodiek te doorgronden, dan in één keer veel mensen te betrekken op hoop van zegen. Neem ook de tijd voor een goed projectplan en een goede planning: wat is precies het doel? Wie worden betrokken? Wie moeten verder met de uitkomsten? Wat is de doorlooptijd van het project?
Futureconsult helpt gemeenten op verschillende manieren om met scenario’s aan de slag te gaan:
- Trainingen van een dagdeel of dag, om de basisprincipes onder de knie te krijgen
- Masterclasses en pilotprojecten, waarbij een team in een aantal sessies met een concrete casus aan de slag gaat
- Bijvoorbeeld: met 10 beleidsambtenaren van gemeente Ooststellingwerf ontwikkelden we in drie maanden en een aantal bijeenkomsten scenario’s over de impact van corona op de inwoners van Ooststellingwerf in 2025
- Ondersteuning bij scenarioprojecten, waarbij Futureconsult samen met een gemeente een kernteam vormt
- Bijvoorbeeld: samen met gemeente Amersfoort ontwikkelden we postcorona scenario’s, waarbij gemeente (raadsleden, collegeleden, ambtenaren) en gemeenschap (in een brede coronadenktank) werden betrokken
Meer weten over scenario’s voor gemeenten? Neem dan contact met ons op via info@futureconsult.nl.