Het moet frustrerend zijn voor de Werkgroep III van het Internationale Panel voor Klimaatsverandering, de expertgroep die onderzoekt hoe de klimaatsverandering kan worden teruggedrongen. Hun bijdrage aan het Assessment Report van het IPCC verschijnt namelijk altijd ná het deel waarin wordt uitgelegd hoe dramatisch slecht het gesteld is met het klimaat. Aan werkgroep III dus telkens de steeds moeilijkere opgave om ons uit te leggen hoe we het klimaat tóch kunnen redden.
IPCC rapport
In het eerste deel van het zesde Assessment Report schrijft het IPCC hoe “het venster om een leefbare en duurzame toekomst zeker te stellen zich snel sluit”.[1] Wederom geen makkelijk voorprogramma voor Werkgroep III, die zijn deel in maart publiceerde.
Geen zicht op quick-fixes dus, maar er klinken hoopvolle geluiden als het gaat om acties gericht op de vraagkant van de economie – “demand-side mitigations” – oplossingen die aanzetten tot verandering bij het gedrag van de consument. Deze benadering wint aan terrein, want aanvankelijk werd er voornamelijk gekeken naar “supply-side mitigations” overheidsbeleid dat bedrijven en burger tot minder emissies moeten dwingen.[2]
Gedragswetenschapers, die meer dan voorheen bij het rapport waren betrokken, zijn nu voorzichtig optimistisch. Als mensen minder of anders gaan consumeren, zou dat kunnen leiden tot zo’n veertig tot wel zeventig procent minder uitstoot van broeikasgassen in 2050. Om dat te realiseren stellen de wetenschappers een waaier aan handelingsopties voor. Die opties sluiten deels aan op het Europese beleid dat de transitie naar een circulaire economie moet bespoedigen. Centraal hierin staat de R-ladder: reduce, reuse, repair en recycle – eventueel nog aangevuld met een vijfde R: refuse.
Nederland
Ook de Nederlandse overheid zet als onderdeel van het klimaatbeleid al vol in op circulair, waarbij campagnes zich ook op consumenten richten. Veel effect lijkt dit allemaal niet te hebben — dus hoe realistisch is gedragsverandering dan? Krijgt Werkgroep III niet meteen al het deksel op de neus?
Volgens hoogleraar psychologie Linda Steg, lid van de IPCC-werkgroep, is gedragsverandering wel degelijk mogelijk. De consument wil namelijk wel, maar hij zit vast in een soort ongelukkige driehoekspatstelling. “Bedrijven denken: ik kan wel iets produceren, maar dat willen mensen toch niet kopen. Overheden denken: ik kan geen klimaatbeleid voeren, want daar is geen draagvlak voor, dan word ik niet herkozen. Consumenten denken: ik wil wel, maar de overheid en het bedrijfsleven doen niks.”[3]
Het stimuleren van circulair consumptiegedrag zou zich dus niet alleen moeten richten op de consument zelf, maar ook op de markt en de overheid. Zij scheppen immers een voorwaardelijke context waarbinnen gedrag zich afspeelt. We herkennen hierin ook een belangrijk inzicht uit de gedragswetenschap terug: voor gedragsverandering heb je zowel motivatie als mogelijkheid nodig.
Ministerie van IenW
De analyse van Steg correspondeert goed met een drietal toekomstscenario’s dat Futureconsult in co-creatie met het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat maakte. Het onderwerp van deze scenario’s: circulair gedrag in 2050.
Binnen I&W denkt het Behavioral Insights Team (BIT) al lang na over circulaire consumptie en over de manieren waarop dit kan worden gestimuleerd. Samen met Futureconsult is er een set beeldende toekomstimpressies gecreëerd, die drie mogelijke uitwegen presenteert uit de huidige patstelling zoals Steg die signaleert. De scenario’s gaan uit van een gedragscontext die wordt bepaald door de interactie tussen markt, overheid en consument. De scenario’s onderscheiden zich van elkaar, doordat per scenario twee van de actoren factoren in samenspel dominant zijn (klik hier om de scenario’s te lezen).
De scenario’s werden in november door het BIT en Futureconsult aan het ministerie gepresenteerd en aan een breder publiek op 12 februari, tijdens de Nationale Conferentie Circulaire Economie. Een van de voornaamste take-aways van het traject was hoe makkelijk het was om circulair gedrag in elk scenario voor te stellen – en ook al verschillen de transitiepaden aanzienlijk van elkaar, elk scenario is plausibel. Wat dat betreft bieden zij een bescheiden maar hoopvolle aanvulling op de “demand-side mitigations” zoals werkgroep III die voorstaat. Niet alles is verloren.
Meer weten?
Meer weten over de transitie naar een circulaire economie? Of zelf als organisatie aan de slag met scenarioplanning en transitiepaden? Neem dan contact met ons op via info@futureconsult.nl of bel 020-3203100.
Bronnen
[1] Hans-O. Pörtner, Debra C. Roberts, Helen Adams et al., Climate Change 2022. Impacts, Adaptation and Vulnerability. Summary for Policymakers. Working Group II contribution to the Sizth Assessment Report of the Intergovernmental Panal on Climate Change (onlince publicatie; februari 2022), SPM-35. Geraadpleegd op 31 mei 2022, https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg2/downloads/report/IPCC_AR6_WGII_FinalDraft_FullReport.pdf
[2] Jim Skea, Priyadarshi R Shukla, Andy Reisinger et al., Climate Change 2022. Mitigation of Climate Change.Working Group III contribution to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Online publicatie (online publicatie; april 2022). Geraadpleegd op 31 mei 2022, https://report.ipcc.ch/ar6wg3/pdf/IPCC_AR6_WGIII_FinalDraft_FullReport.pdf
[3] NOS, “‘Consument wil wel veranderen, maar wacht op politiek en bedrijven´,“ NOS online, geraadpleegd op 31 mei, https://nos.nl/collectie/13871/artikel/2423917-consument-wil-wel-veranderen-maar-wacht-op-politiek-en-bedrijven.